Najpopularniejsze gniazda i wtyczki w sprzęcie audio

Wielu audiofilów, a także niektórych ludzi mających niewielkie pojęcie na temat sprzętu stereo, fascynuje temat kabli używanych do łączenia zestawów głośnikowych ze wzmacniaczem, wzmacniacza z odtwarzaczem, a nawet tych odpowiadających za dostarczenie prądu do naszych urządzeń. Zanim jednak zagłębimy się w dywagacje na temat wyższości srebra nad miedzią czy sensu stosowania drogich przewodów zasilających, warto zapoznać się z rodzajami połączeń, jakie możemy spotkać w komponentach hi-fi. O ile większość użytkowników doskonale wie jak wygląda standardowe gniazdo słuchawkowe lub stosowane coraz częściej wejście USB, nie każdy potrafi wymienić przynajmniej dwa typy słuchawkowych gniazd zbalansowanych lub znaleźć kable głośnikowe wyposażone we wtyki, które na pewno będą pasowały do terminali w danym wzmacniaczu. Czym różnią się analogowe gniazda zbalansowane od niezbalansowanych? Czym jest AES/EBU? Czy lepiej wybrać kable głośnikowe zakończone bananami czy może widełkami? Właśnie takimi zagadnieniami zajmiemy się w poniższym przewodniku.

Wbrew pozorom, sytuacja wcale nie jest prosta, a już na pewno nie dla początkujących miłośników sprzętu audio. Zaprawieni w boju audiofile prawdopodobnie nie będą widzieli w tym nic nowego, jednak temat gniazd stosowanych w wysokiej klasy klockach i pasujących do nich wtyczek nawet im na pewnym etapie musiał nastręczyć wiele problemów. Wielu doświadczonych melomanów wciąż zastanawia się nad tym przy każdej wymianie sprzętu i zakupie kolejnych akcesoriów. Czy przy instalacji danego wzmacniacza lub przetwornika opłaci się zamienić interkonekt RCA na wersję z wtykami XLR? Czy lepiej wybrać kable głośnikowe z widełkami czy bananami? Czy kupno listwy z wtykiem C20 to przesada i ekstrawagancja, czy może konieczność? Sprawa mogłaby się wydawać prosta gdyby nie to, że podstawowe i bardzo ważne tematy związane z łączeniem komponentów hi-fi są poruszane właściwie tylko w instrukcjach obsługi, które dostajemy ze świeżo nabytym sprzętem. Melomanom, którzy podczas podłączania sprzętu trafią na problem, pozostaje właściwie wpisywanie kolejnych haseł w wyszukiwarkach, szukanie pomocy na grupach dyskusyjnych, samodzielne rozwiązanie łamigłówki lub kontakt ze sprzedawcą. Dlatego też postanowiliśmy objaśnić kilka podstawowych pojęć i stworzyć spis najczęściej stosowanych gniazd i wtyków, jakie można znaleźć w sprzęcie audio.

Gniazda analogowe

RCA

Zacznijmy od źródła. Mimo coraz szybszego rozwoju formatu i połączeń cyfrowych, w audiofilskim sprzęcie standardem wciąż pozostają gniazda analogowe. Nie chodzi tylko o podłoże historyczne, ale też uzasadnienie czysto techniczne. Ponieważ nie ma czegoś takiego, jak system pracujący na sygnale cyfrowym od początku aż do samych głośników, prędzej czy później w naszym systemie pojawia się dźwięk czysto analogowy. W systemie złożonym z gramofonu, klasycznego wzmacniacza i kolumn, mówimy o takim sygnale od samego początku, natomiast w dzisiejszych czasach najczęściej zaczyna się od cyfry (odtwarzacz płyt kompaktowych, streamer, przetwornik, smartfon), po czym następuje konwersja na postać analogową. Najpopularniejszym typem złącza analogowego w sprzęcie audio jest gniazdo RCA czyli tak zwany cinch. Nazwa pochodzi od firmy Radio Corporation of America, która wprowadziła to złącze na rynek w latach czterdziestych, by umożliwić połączenie gramofonów ze wzmacniaczami. Słowo "cinch" nawiązuje natomiast do hiszpańskiego słowa "cincha", które oznacza popręg czyli element rzędu końskiego przebiegający pod brzuchem konia. Złącze tego typu ma postać okrągłego walca, którego zewnętrzna część pełni rolę masy, zaś umieszczony wewnątrz otwór styka się z pinem sygnałowym. W popularnych, budżetowych urządzeniach, wejścia i wyjścia RCA montowane są blisko siebie w dwóch rzędach (dla kanału lewego i prawego), natomiast złącza wyższej jakości wyposażone są w miedziane, złocone lub rodowane elementy kontaktowe, teflonową izolację i nakrętki mocujące każde gniazdo do obudowy urządzenia. Wtyki najczęściej przyjmują postać cylindrów z wystającym pinem sygnałowym i otaczającymi go blaszkami. W droższych interkonektach stosuje się masywne końcówki wykonane z lepszych materiałów, często z dodatkowymi zakrętkami blokującymi wtyk na miejscu. Podczas instalacji przewodów tego typu należy oczywiście pamiętać, aby nie wyginać wtyków i gniazd na boki. Może to prowadzić do ich trwałego uszkodzenia. Podłączanie zbyt drogich, grubych ciężkich kabli do urządzeń wyposażonych w standardowe, umieszczone blisko siebie gniazda na plastikowych korpusach też nie jest dobrym pomysłem. Mimo to, obchodzenie się z kablami RCA jest raczej proste i nawet początkujący audiofil powinien sobie z tym poradzić bez najmniejszego problemu.

XLR

To podstawowy typ analogowego gniazda zbalansowanego. Zapytacie o co w ogóle chodzi? Na potrzeby tego artykułu wytłumaczymy to w dość prosty sposób. W połączeniu niezbalansowanym (nazywanym też niesymetrycznym) mamy dwa elementy stykowe - sygnał i masę. W przewodach tego typu uziemienie w pewnym sensie chroni żyły sygnałowe przed zakłóceniami elektromagnetycznymi i innymi czynnikami zewnętrznymi. Nie jest to jednak ekstremalnie skuteczna i efektywna metoda przesyłania sygnału, więc generalnie dąży się do ograniczania długości tego typu kabli. W konfiguracjach hi-fi metr lub półtora metra to już sporo. W połączeniu zbalansowanym (symetrycznym) mamy natomiast trzy żyły, z czego dwie przesyłają sygnał w nieco innej postaci, a trzecia pełni rolę masy. Przewaga XLR-ów nad złączami RCA polega przede wszystkim na tym, że w systemie zbalansowanym przesyłane są dwie lustrzane "połówki" sygnału, co niesie za sobą wiele korzyści. Połączenia zbalansowane wykazują wysoką odporność na zakłócenia natury elektromagnetycznej i pozwalają przesyłać sygnał na większe odległości. Należy też wspomnieć, że istnieje wiele odmian złączy XLR z różną ilością pinów. W niektórych urządzeniach audio można spotkać XLR-y czteropinowe (wykorzystywane na przykład w słuchawkach do przesyłania sygnału zbalansowanego) lub pięciopinowe. Sam standard jest szczególnie popularny w sprzęcie profesjonalnym i hi-endowym. XLR-y potocznie nazywa się "cannonami". Określenie to wywodzi się od nazwiska wynalazcy tego standardu, założyciela firmy Cannon Electric - Jamesa H. Cannona. Ze względu na bardziej skomplikowaną budowę, interkonekty z wtykami XLR są często droższe od bliźniaczych łączówek w wersji RCA.

DIN

Złącza tego typu można dziś spotkać właściwie tylko w dwóch sytuacjach - kiedy mamy do czynienia ze sprzętem vintage'owym lub gdy łączymy ze sobą komponenty marki Naim, uparcie trzymającej się tego standardu. Ewentualnie kiedy podłączamy klawiaturę do komputera stacjonarnego lub znajdziemy na strychu magnetofon z epoki PRL-u. Niektórzy producenci sprzętu hi-fi sporadycznie stosują DIN-y na przykład w roli gniazd zasilających lub komunikacyjnych (ELAC Miracord 90 Anniversary, Woo Audio WA7 Fireflies, Cyrus Stream Xa). Złącza tego typu są także używane w kablach gramofonowych po stronie ramienia. Nie jest to jednak powszechna praktyka, a znalezienie takich kabli w ofercie firm specjalizujących się w produkcji audiofilskich drutów także nie jest łatwe. Nazwa DIN wywodzi się od niemieckiej normy przemysłowej i odnosi się do różnych typów złączy elektrycznych, niemniej w wielu krajach przyjęło się określanie tym mianem połączenia wykonanego według normy DIN 41524. Generalnie mamy tu do czynienia z okrągłym kołnierzem, w którym zobaczymy od trzech do nawet ośmiu pinów w różnych konfiguracjach geometrycznych. Niektóre wtyki DIN wyposażone są w nakrętkę umożliwiającą zblokowanie końcówki w gnieździe. Nie zmienia to faktu, że na połączenie tego typu raczej ciężko jest natknąć się w nowoczesnym sprzęcie audio. Większość z nas kojarzy tego typu wtyczki ze sprzętem komputerowym, zasilaczami, instalacjami car-audio, ewentualnie magnetowidami lub kasami fiskalnymi.

Gniazda gramofonowe

Jeżeli chcemy podłączyć gramofon do wzmacniacza, amplitunera lub przedwzmacniacza gramofonowego, na 99% użyjemy w tym celu przewodu zakończonego standardowymi wtykami RCA. O ile jednak rodzaj końcówek jest identyczny, budowa interkonektu gramofonowego może być nieco inna. Pamiętajmy, że mamy tu do czynienia z sygnałem o bardzo małym napięciu i natężeniu, a co za tym idzie - wyjątkowo podatnym na różnego rodzaju zakłócenia. Z tego powodu kable gramofonowe są zwykle szczelnie ekranowane i stosunkowo grube. Dodatkowym elementem, którego nie znajdziemy przy standardowym połączeniu niezbalansowanym, jest żyła uziemiająca, którą należy wpiąć lub przykręcić do specjalnego zacisku lub śruby w naszym urządzeniu. O co chodzi? Otóż, mówiąc najprościej, uziemienie gramofonu służy wyeliminowaniu wszelkich przydźwięków i tak zwanego brumienia, które może pojawiać się ze względu na dużą różnicę potencjałów między poszczególnymi elementami toru. Jeżeli tego nie zrobimy, wszelkie zakłócenia, jakie powstaną od momentu odczytu płyty przez wkładkę aż do gniazd w naszym przedwzmacniaczu korekcyjnym, zostaną wzmocnione wraz z sygnałem. Aby do tego nie doszło, gramofon uziemiamy poprzez podłączenie go do kolejnego elementu systemu hi-fi. W większości przypadków żyła uziemiająca jest zakończona płaską blaszką w kształcie litery "U", którą należy przykręcić do śruby oznaczonej zwykle jako GND. W przypadku braku możliwości poprawnego uziemienia całego systemu, masy gramofonu nie należy w żadnym wypadku podłączać do grzejnika, obudowy stojącego w pobliżu komputera lub innych urządzeń, które nie zostały zaprojektowane w tym celu.

Gniazda subwooferowe

Podczas podłączania do naszego systemu aktywnego subwoofera, możemy natknąć się na kilka rodzajów połączeń omawianych wyżej, a także kilka nietypowych gniazd i wtyczek, jakie stosują niektórzy producenci. Rodzaj użytego kabla będzie zależał przede wszystkim od tego czy zdecydujemy się na połączenie niskopoziomowe (sygnałowe) czy wysokopoziomowe (głośnikowe). Wielu producentów subwooferów dopuszcza bowiem obie sytuacje. W pierwszym przypadku sygnał do subwoofera poprowadzimy kablem RCA lub XLR, z odpowiedniego wyjścia we wzmacniaczu lub amplitunerze (sub-out lub pre-out). Obecność aktywnego głośnika basowego nie wpłynie więc na to, co z gniazd głośnikowych otrzymają kolumny. Warto przy tym zwrócić uwagę na liczbę i oznaczenia kanałów. Jeśli w systemie stereo planujemy użyć jednego subwoofera, najlepiej aby miał on wejście dla lewego i prawego kanału. Wbudowany układ elektroniczny "miesza" wówczas niskie tony, wzmacniając częstotliwości, które normalnie powędrowałyby do obu kolumn. W systemach kina domowego zwykle wystarczy pojedynczy kabel RCA, gdyż większość amplitunerów ma jedno gniazdo dla subwoofera, czasami opisane jako LFE (Low Frequency Effects). W przypadku połączenia wysokopoziomowego, do subwoofera prowadzimy kable głośnikowe. W większości dostępnych na rynku modeli na tylnym panelu znajdziemy także wyjścia głośnikowe, z których sygnał wędruje dalej do kolumn. Subwoofer może wówczas pełnić rolę aktywnej zwrotnicy, biorąc najniższe częstotliwości na siebie, a resztę wysyłając do naszych zestawów głośnikowych. W dużym uproszczeniu, ma to na celu odciążenie kolumn od sygnałów powodujących największe wychylenia membran i sprawiających im największe trudności. Niektórzy producenci subwooferów zamiast zwykłych terminali głośnikowych stosują tu gniazda Speakon - profesjonalne złącza z systemem blokującym, przypominające trochę "XLR-y dla głośników".

Gniazda cyfrowe

Optyczne

W czasach ogromnej popularności cyfrowego dźwięku, złącza tego rodzaju stały się obowiązkowym wyposażeniem niemal każdego urządzenia audio. W opisach wielu gniazd i kabli cyfrowych można spotkać się z oznaczeniem S/PDIF. Warto jednak zaznaczyć, że nie jest to jednak rodzaj złącza, ale standard przesyłu sygnału cyfrowego opracowany przez firmy Sony i Philips (Sony/Philips Digital Interface Format). W sprzęcie hi-fi dominują zasadniczo dwa rodzaje takiego połączenia - optyczne i koaksjalne. To pierwsze jest właściwie światłowodem, w którym sygnał cyfrowy przesyłany jest za pomocą impulsów światła czerwonego o długości fali 660 nm z maksymalną przepustowością 25 Mbps. W środku takiego kabla umieszczone są włókna o bardzo dobrych właściwościach optycznych, wykonane zazwyczaj z tworzywa sztucznego, szkła lub krzemionki. Do głównych zalet takiego połączenia należy zaliczyć wysoką odporność na zakłócenia elektromagnetyczne, a także niską tłumienność oraz możliwość przesyłania sygnału na dużą odległość bez strat. Urządzenia połączone ze sobą kablem optycznym pozostają od siebie odseparowane elektrycznie, a więc nie ma możliwości przenoszenia różnego rodzaju zakłóceń z jednego elementu na drugi. Największą wadą "optyka" jest natomiast brak wystarczającej przepustowości dla najgęstszych formatów audio. W większości dostępnych na rynku przetworników i streamerów, ze wszystkich wejść cyfrowych to właśnie gniazdo optyczne oferuje najsłabsze parametry. Wyższą jakość dźwięku da nam zazwyczaj połączenie kablem koaksjalnym lub USB, choć w praktyce kabel optyczny pozwala uzyskać zadowalające parametry sygnału dla większości źródeł, takich jak konsole, telewizory czy dekodery telewizji satelitarnej. Ze względu na dość delikatną konstrukcję włókien optycznych, należy pamiętać o tym, że kabli tego typu nie wolno zbyt mocno zaginać. Jeśli światłowód zostanie uszkodzony, łączówka będzie nadawała się tylko do kosza. Najczęściej stosowanym zakończeniem w kablach optycznych jest Toslink. Interfejs ten został opracowany w 1983 roku przez firmę Toshiba, która pierwotnie zaprojektowała go do przesyłania stereofonicznego strumienia PCM pomiędzy produkowanymi przez nią odtwarzaczami CD a wzmacniaczami. Niedługo potem pozostali producenci odtwarzaczy zaadaptowali ten interfejs w swoich produktach. W przenośnych odtwarzaczach audio i niektórych komponentach pełnowymiarowych stosowane są także złącza Mini-Toslink lub gniazda hybrydowe 3,5 mm zbudowane na bazie zmodyfikowanego złącza minijack.

Koaksjalne (RCA)

To drugi najpopularniejszy rodzaj połączenia cyfrowego w sprzęcie audio, mający zresztą wiele plusów i powszechnie uznawany za ten bardziej audiofilski. W odróżnieniu od kabla optycznego, tutaj sygnał przesyłany jest w postaci elektrycznej, co z jednej strony czyni go wrażliwym na zakłócenia elektromagnetyczne, jednak z drugiej eliminuje konieczność stosowania konwersji sygnału elektrycznego na optyczny w urządzeniu źródłowym, a później w drugą stronę w naszym wzmacniaczu, przetworniku lub amplitunerze. W przypadku kabla koaksjalnego (zwanego też współosiowym lub koncentrycznym) po prostu nie ma takiej potrzeby. Główną zaletą połączenia tego typu jest większa przepustowość, a więc i wyższa jakość dźwięku, jaką możemy uzyskać. W większości przypadków złącza optyczne są ograniczone do 96 kHz, natomiast za pomocą kabla koaksjalnego prześlemy nawet sygnał w jakości 24 bit/192 kHz. Największą wadą "koncentryka" jest oczywiście większe ryzyko przenoszenia zakłóceń razem z oryginalnym sygnałem. W większości połączeń tego typu stosuje się wtyki RCA - takie same, jak w interkonektach analogowych. Mimo identycznych końcówek, należy jednak zwrócić uwagę na konstrukcję i impedancję takiego przewodu. Cyfrowe kable koaksjalne powinny bowiem charakteryzować się impedancją falową 75 Ω.

BNC

Złącze BNC (Bayonet Neill-Concelman) to właściwie inny standard gniazda/wtyku koaksjalnego, przypominający nieco złącza antenowe. Przewody tego typu stosowane są do łączenia sieci komputerowych, a także w aparaturze pomiarowej, systemach telewizji analogowej i cyfrowej oraz radiotelekomunikacji. Złącza BNC występują w dwóch wersjach o impedancji 50 i 75 Ω. W sprzęcie audio najczęściej widuje się je w wysokiej klasy streamerach, transportach i przetwornikach cyfrowo-analogowych.

AES/EBU

Ten standard połączenia cyfrowego został opracowany w 1985 roku przez audio Engineering Society (AES), a zatwierdzony przez European Broadcasting Union (EBU) - stąd jego nazwa. Sygnał w takim interfejsie przesyłany jest przewodem o impedancji 110 Ω z końcówkami XLR - dokładnie takimi, jakie znajdziemy w analogowych interkonektach zbalansowanych. Tutaj jednak transmisja odbywa się szeregowo, a sygnał zawiera zakodowane z 24-bitową rozdzielczością dane dla lewego i prawego kanału audio. Uważa się, że gniazda AES/EBU stosowane w domowym sprzęcie hi-fi zapewniają wyższą jakość transmisji niż spotykane znacznie częściej gniazda koaksjalne. Mimo to, standard ten nie jest mocno rozpowszechniony, a trafienie na dwa wyposażone w takie gniazda urządzenia, które można by było ze sobą połączyć, nie jest takie proste.

USB

Tego standardu chyba nie trzeba nikomu przedstawiać. USB (Universal Serial Bus) to rodzaj złącza komunikacyjnego opracowany przez firmy Microsoft, Intel, Compaq, IBM i DEC. Podobnie, jak w sprzęcie komputerowym i szeroko rozumianej elektronice audio-video, w audiofilskich streamerach, przetwornikach, wzmacniaczach i innych komponentach gniazda USB występują w różnych formach. Najczęściej spotykanym gniazdem jest USB typu B, które służy zazwyczaj do podłączenia komputera, serwera lub zewnętrznego transportu cyfrowego. Złącza typu A mogą być natomiast przeznaczone dla dysków i pamięci flash albo smartfonów i odtwarzaczy przenośnych, ale także do celów serwisowych czy aktualizacji oprogramowania. W niektórych urządzeniach spotyka się także gniazda typu micro i mini. Producenci sprzętu audio dostosowują się w tym temacie do aktualnych trendów i korzystają z rozwiązań opracowanych pierwotnie z myślą o innych urządzeniach. Co ciekawe, duża przepustowość złącza USB pozwala na przesyłanie sygnałów cyfrowych o bardzo dobrych parametrach. Z tego względu - choć wielu audiofilom takie gniazdo kojarzy się z laptopami i drukarkami - w różnych przetwornikach i streamerach to właśnie to wejście pozwala na odtwarzanie najgęstszych plików.

HDMI

HDMI (High Definition Multimedia Interface) to kolejne złącze, które znamy z telewizorów i odtwarzaczy Blu-ray, jednak ze względu na dużą popularność tego standardu i konieczność łączenia ze sobą różnych urządzeń w jeden system audio-video, gniazda HDMI spotyka się także w soundbarach, amplitunerach, procesorach kina domowego, a nawet głośnikach sieciowych i systemach all-in-one. HDMI pozwala łączyć ze sobą dowolne, zgodne ze standardem, urządzenia, takie jak odtwarzacze, konsole, komputery, monitory i telewizory. Dane wideo przesyłane są z wykorzystaniem technologii TMDS. Od września 2003 roku, kiedy to producenci elektroniki użytkowej zaczęli stosować technologię HDMI w swoich produktach, powstało co najmniej kilkanaście różnych wersji tego połączenia. Z każdą kolejną generacją rosły oczywiście jego parametry i zwiększały się możliwości. Co ciekawe, maksymalna przepustowość sygnałów audio od początku wynosiła 36,86 Mbps. Jednym z terminów, których znajomość przyda się podczas wybierania sprzętu z takim gniazdem jest ARC (Audio Return Channel) czyli zwrotny kanał audio. Jest to rozwiązanie wprowadzone w kablach HDMI w 2009 roku, od wersji 1.4. W dużym skrócie chodzi o to, abyśmy za pomocą jednego kabla mogli przesyłać sygnał audio w obie strony - na przykład z amplitunera do telewizora, ale też z telewizora do amplitunera. Eliminuje to konieczność stosowania dwóch przewodów HDMI lub dodatkowego kabla innego typu. Nowsza wersja tego rozwiązania nosi nazwę eARC (Enhanced Audio Return Channel).

LAN (RJ-45)

Kolejny rodzaj gniazda, który przeniósł się do sprzętu audio ze świata komputerów i aparatury telekomunikacyjnej. Służy oczywiście do łączenia komponentów audio-video z lokalną siecią komputerową LAN (Local Area Network) w standardzie Ethernet. RJ-45 to złącze pierwotnie stosowane w wielu typach modemów i routerów. Wtyczka RJ-45 jest podobna do wtyku 8P8C, jednak jest wyposażona w dodatkową wypustkę uniemożliwiającą jej montaż w typowym gnieździe 8P8C.

Gniazda głośnikowe

Zasicki sprężynowe i gołe kable

Najprostszy, najbardziej podstawowy i zarazem najgorszy sposób łączenia zestawów głośnikowych ze wzmacniaczem lub amplitunerem. Znienawidzony przez audiofilów i z tego względu coraz rzadziej stosowany w wysokiej klasy sprzęcie. Istnieje wiele typów gniazd głośnikowych przystosowanych tylko do obsługi gołych, pozbawionych izolacji przewodów. Najpopularniejsze są zaciski sprężynowe, które po naciśnięciu odsłaniają odpowiedni otwór, a po zwolnieniu automatycznie zaciskają się na końcówkach kabli. Minusów jest oczywiście co najmniej kilka. Pierwszy to, mówiąc w dużym uproszczeniu, kiepska jakość takiego połączenia. Drugi to problemy z utlenianiem się przewodników, które w takim układzie muszą być pozbawione izolacji na końcach. Można zapobiec temu na kilka sposobów - stosując specjalne preparaty zapobiegające temu procesowi, zabezpieczając końcówki poprzez ich zalutowanie, montując najprostsze końcówki zwane potocznie szpilkami albo systematycznie podcinając kable na końcach. Żadna z tych metod nie zastąpi jednak porządnych wtyków, więc łączenie kolumn gołymi drutami należy traktować jako rozwiązanie tymczasowe, sprawdzające się chyba tylko w sprzęcie niskobudżetowym lub w sytuacji, w której po prostu nie ma możliwości zastosowania innych zakończeń. W przeciwnym wypadku, kupując kable "na metry" warto zapytać sprzedawcę o możliwość ich zakonfekcjonowania lub zainteresować się choćby najprostszymi wtykami, które można zamontować samodzielnie.

Banany

Najbardziej popularny rodzaj wtyku głośnikowego ze względu na swój kształt nazywany jest "bananem". Końcówki tego typu pozwalają na łatwą i szybką instalację kolumn w systemie audio. Występują różne rodzaje wtykowych bananowych, z których wszystkie lub prawie wszystkie oparte są na koncepcji sprężynowego metalu wywierającego siłę zewnętrzną na cylindryczne gniazdo. Uzyskuje się w ten sposób dobry kontakt elektryczny, przy okazji zabezpieczając wtyk przed przypadkowym wypadnięciem. Standardowe banany mają średnicę 4 mm. Wtyczka składa się zazwyczaj z cylindrycznego, metalowego bolca o długości około 20-30 milimetrów. Jeden z popularnych wtyków tego typu to prosty, jednolity trzpień ze sprężynującą blaszką zamontowaną z jednej strony. Bardzo często spotyka się także banany, których kształt przypomina nierozwinięty kwiat lilii. Mają one jednak stosunkowo małą powierzchnię styku i tendencje do wypadania. Bardzo prostą konstrukcją charakteryzują się banany BFA. Elementem stykowym jest tutaj pusty w środku walec z rozcięciem w kształcie sinusoidy i zaostrzoną końcówką przypominającą igłę do strzykawki. W tym przypadku wtyk sprężynuje i przylega do wnętrza gniazda całą swoją powierzchnią. Istnieją jednak bardziej zaawansowane rodzaje bananów, jak na przykład wtyki rozporowe. Końcówki tego typu składają się z kilku (zazwyczaj czterech) "listków" oraz umieszczonej pomiędzy nimi szpilki przymocowanej do śruby blokującej. Po umieszczeniu wtyku w gnieździe, kręcimy śrubą, a zaostrzona szpilka wchodzi coraz głębiej pomiędzy "listki" tworzące korpus wtyku, rozpierając je od środka. Wtyki bananowe są cenione przez audiofilów za szybkość i łatwość instalacji, dlatego też większość wysokiej klasy wzmacniaczy, amplitunerów oraz zestawów głośnikowych ma gniazda przystosowane do montażu takich końcówek. W niektórych urządzeniach (Naim, Exposure) i kolumnach (Xavian) znajdziemy gniazda akceptujące wyłącznie banany. Są to nieliczne przypadki, co nie zmienia faktu, że wybór tego rodzaju wtyków jest najbezpieczniejszą opcją. Do wad bananów można zaliczyć problemy z wyginaniem i łamliwością (szczególnie w przypadku ciężkich kabli) oraz mniejszą - w porównaniu do wtyków widełkowych - powierzchnię styku.

Widełki

Potoczna nazwa tego rodzaju zakończeń również nie powinna być dla nikogo tajemnicą. Wtyki widełkowe wyglądają po prostu jak blaszki w kształcie litery "U" lub "Y". Można je zatem stosować tylko w gniazdach głośnikowych wyposażonych w stosowne nakrętki. Po umieszczeniu końcówki na miejscu, nakrętkę należy mocno dokręcić, blokując wtyczkę na miejscu. Z tego względu w niektórych wzmacniaczach i zestawach głośnikowych stosuje się gniazda z nakrętkami o bardzo chropowatej powierzchni, przypominające zwykłe nakrętki lub wyposażone w dodatkowe elementy ułatwiające ich dokręcenie, nazywane najczęściej "skrzydełkami" lub "motylkami". Ze względu na możliwość przykręcenia wtyku do gniazda i większą powierzchnię styku, widełki są szczególnie popularne na rynku amerykańskim. Tamtejsi audiofile lubią mocne wzmacniacze, a duże widły niejako przy okazji lepiej sprawdzają się w przypadku grubych i ciężkich przewodów. Decydując się na ten rodzaj końcówek, trzeba jednak upewnić się czy na pewno będziemy mieli możliwość ich podłączenia. Niektóre gniazda głośnikowe wyposażone są w plastikowe osłony zabezpieczające, które nie pozwalają na użycie bardzo szerokich wtyków widełkowych. Końcówki tego typu nie są też najlepszym wyborem w przypadku, gdy gniazda w naszym sprzęcie są umieszczone bardzo blisko siebie. Łatwo wówczas doprowadzić do przypadkowego zwarcia, co może bardzo nie spodobać się naszemu wzmacniaczowi. Niektórzy producenci stosują jednak gniazda akceptujące wyłącznie wtyki bananowe. Zobaczymy je nie tylko w hi-endowych wzmacniaczach i końcówkach mocy (Mark Levinson Nº 383, McIntosh MC275), ale także w kolumnach (Vandersteen 2Ce).

Zworki

Będąc w temacie kabli głośnikowych, warto wspomnieć o zworkach oferowanych przez wielu producentów audiofilskich kabli. Są to krótkie przewody zakończone po obu stronach bananami lub widełkami (często mamy inny rodzaj końcówek z każdej strony, aby użytkownik wciąż mógł podłączyć dowolne kable do swoich kolumn). Rozwiązanie to należy potraktować jako upgrade dla zestawów głośnikowych wyposażonych w podwójne lub potrójne terminale, które zazwyczaj fabrycznie połączone są zworkami w formie cienkiej blaszki. Zastąpienie takiego elementu porządnymi zworkami wykonanymi z wysokiej jakości przewodu może poprawić jakość brzmienia, nie pozbawiając nas swobody wyboru kabli głośnikowych.

Gniazda słuchawkowe

Jack

Najpopularniejszy rodzaj złącza słuchawkowego to oczywiście jack. Wtyczka tego typu używana jest w wielu urządzeniach, a także instrumentach muzycznych do transmisji analogowego sygnału audio. Powszechnie i chętnie korzystają z niej także profesjonaliści. Standard ten był pierwotnie stosowany do przełączania sygnałów telefonicznych, a ze względu na swą prostotę i wygodę użytkowania szybko przyjął się między innymi w słuchawkach. W modelach przeznaczonych do użytku domowego najczęściej spotyka się "duże" gniazda i wtyki o średnicy 6,3 mm (a dokładniej - 6,35 mm), natomiast we wszystkich "mniej audiofilskich" nausznikach zbudowanych na przykład z myślą o odtwarzaczach przenośnych, smartfonach lub komputerach i laptopach będzie to prawdopodobnie "mały" jack o średnicy 3,5 mm. Spotyka się także wtyki o średnicy 2,5 mm, choć te zwykle stosowane są od strony muszli albo... Jako złącza zbalansowane. O co chodzi? Producenci przetworników, wzmacniaczy słuchawkowych, odtwarzaczy przenośnych i oczywiście słuchawek w niektórych modelach umożliwiają nam skorzystanie z połączenia symetrycznego. Różnica przypomina to, z czym mieliśmy do czynienia w przypadku wtyków RCA i XLR. Wtyczka jack jest "podzielona" na kilka części izolującymi pierścieniami, zazwyczaj czarnymi lub białymi. Można powiedzieć, że zamiast kilku pinów trafiających w odpowiednie dziurki, w złączach tego typu kolejne wiązki przewodzące doprowadzane są do różnych stref rozłożonych "po długości" na stosunkowo długim wtyku. W standardowym, słuchawkowym jacku mamy trzy takie strefy - spiczasta końcówka to kanał lewy, krótszy pierścień tuż za nią to kanał prawy, a reszta pełni funkcję masy. W zbalansowanym wtyku jack zobaczymy natomiast cztery "styki" - po dwa dla każdego kanału (dodatni lewy, dodatni prawy, ujemny lewy i ujemny prawy). Co ciekawe, połączenie zbalansowane można zrealizować także stosując dwa "normalne" jacki o średnicy 3,5 lub 6,3 mm - po jednym dla każdego kanału. Jeśli chodzi o wtyki po stronie nauszników, jest ich tak dużo, że aż ciężko byłoby wymienić wszystkie stosowane na rynku typy. Dużą popularnością cieszą się oczywiście standardowe złącza jack, często z dodatkowym mechanizmem blokującym, jednak wiele firm ma własne pomysły i stosuje na przykład płaskie wtyczki z dwoma bolcami lub małe złącza przypominające XLR-y. Dla producentów audiofilskich kabli słuchawkowych, jak Kimber Kable, Atlas, Forza Audioworks czy PlusSound, jest to nie lada wyzwanie.

Pentaconn

Ten rodzaj złącza, opracowany właściwie z myślą o podłączaniu słuchawek w układzie symetrycznym, jest zasadniczo zmodyfikowanym wtykiem jack o średnicy 4,4 mm. Rosnąca popularność słuchawek i wzmacniaczy słuchawkowych umożliwiających połączenie zbalansowane sprawiła, że na rynku zrobiło się małe zamieszanie - różne firmy decydowały się na różne rodzaje wtyku lub gniazda zbalansowanego. Zasadniczo z tą sytuacją mamy do czynienia do dziś. Odpowiedzią na ten problem mają być właśnie łączówki Pentaconn, opracowane w 2015 roku przez firmę Nippon DICS i wyznaczone jako standard dla złącz symetrycznych przez stowarzyszenie JEITA (Japan Electronic and Information Technology Industries Association) w celu wyeliminowania wielu różnych interfejsów stosowanych na rynku. Już rok później Pentaconn trafił do odtwarzaczy Sony NW-WM1A/1Z, a pomysł szybko podchwycili inni producenci słuchawek i wzmacniaczy słuchawkowych (między innymi Sennheiser). Podobnie, jak w przypadku jacka, mamy tu do czynienia z cylindryczną wtyczką o średnicy 4,4 mm, podzieloną na pięć segmentów (stąd "penta" w nazwie). Pentaconn ma rzeczywiście wiele zalet - jest tak wygodny, jak standardowy jack, ale mamy tu nieco większą powierzchnię styku. Dodatkowo, w przeciwieństwie do zbalansowanych wtyków 2,5 mm i 3,5 mm lub czteropinowych XLR-ów dla zbalansowanych słuchawek, mamy tu styk uziemiający, co w niektórych przypadkach może uratować nas przed nieprzyjemnym przydźwiękiem sieciowym przedostającym sie do nauszników.

XLR

Wielu producentów audiofilskich wzmacniaczy słuchawkowych i nauszników stosuje wtyki XLR w formie 3-pinowej lub 4-pinowej. Z zewnątrz niczym specjalnym nie różnią się one od tych, które zobaczymy w zbalansowanych interkonektach analogowych. Różnica polega oczywiście na możliwości zastosowania połączenia zbalansowanego w naszych słuchawkach. Najlepiej będzie więc upewnić się czy taki kabel będziemy mieli do czego podłączyć. Ponieważ nie każdy nabywca nauszników, nawet tych hi-endowych, może skorzystać z tego rozwiązania, wiele z nich dostarcza się ze standardowym przewodem zakończonym "zwykłym", niezbalansowanym wtykiem jack 6,3 mm, natomiast kable z XLR-ami oferowane są jako opcja. Czasami można oczywiście znaleźć je już w zestawie. Można natknać się zarówno na kable zbalansowane z 4-pinowym XLR-em, jak i wersje zakończone od strony wzmacniacza dwoma wtyczkami 3-pinowymi. XLR-y od dawna wykorzystuje w swoich słuchawkach firma Stax, co jest związane przede wszystkim z ich budową. Są to bowiem słuchawki elektrostatyczne, które do prawidłowej pracy potrzebują specjalnego wzmacniacza, w firmowej nomenklaturze zwanego "energizerem".

USB

Stosunkowo niedawno, obok standardowo stosowanych gniazd i wtyczek analogowych, do świata słuchawek zaczęły wkraczać złącza cyfrowe. Z gniazda USB możemy skorzystać na przykład w słuchawkach bezprzewodowych, w celu naładowania wbudowanego akumulatora. Złącze to może mieć jednak zupełnie inne zastosowanie - w niektórych modelach nauszników kabel USB może pełnić rolę cyfrowego interkonektu doprowadzającego do słuchawek sygnał cyfrowy, na przykład z komputera lub laptopa. W produkcji nauszników tego typu specjalizuje się Audio-Technica. Przykładowo, model ATH-DSR9BT ma wbudowany przetwornik cyfrowo-analogowy, co eliminując konieczność stosowania zewnętrznego DAC-a. Rozwiązanie japońskiego producenta nosi nazwę Pure Digital Drive i pozwala słuchać w ten sposób nawet plików hi-res. Złącze USB znajdziemy też w niektórych zestawach słuchawkowych przeznaczonych dla graczy.

Lightning

Apple'owskie złącze Lightning pojawiło się w świecie nauszników (a właściwie dokanałówek), kiedy to producent iPhone'a zrezygnował z montowania standardowego gniazda 3,5 mm w tym urządzeniu, przerzucając tę funkcję właśnie na płaskie złącze Lightning. Wiąże się z tym kilka problemów natury praktycznej, natomiast różnica techniczna polega na tym, że żadne słuchawki nie są z natury przystosowane do pracy z sygnałem cyfrowym, w związku z czym ich producenci nie mogli po prostu wprowadzić nowego rodzaju wtyczki. Musiało się to wiązać z zamontowaniem w słuchawkach lub na ich przewodzie dodatkowego układu elektronicznego - zawierającego to, co zwykle znajduje się tuż "przed" gniazdem 3,5 mm. Pomijając oczywiście kwestię formalne i licencyjne. Na rynku można oczywiście dostać różne nauszniki i dokanałówki z wtykiem Lightning, jednak wydaje się, że decyzja Apple'a nie przyczyniła się do popularyzacji tego złącza w świecie słuchawek, a raczej popchnęła klientów w stronę słuchawek bezprzewodowych.

Gniazda zasilające

Gniazdka typu E i F (Schuko)

Jak powszechnie wiadomo, żaden sprzęt bez prądu nie zagra. Może za wyjątkiem odtwarzaczy przenośnych i głośników bezprzewodowych, które - umówmy się - po pewnym czasie także dadzą za wygraną. Większość domowych urządzeń audio będziemy natomiast musieli podłączyć do gniazdka. W Polsce będzie to prawdopodobnie gniazdko typu E, z dwoma otworami na przewód fazowy i neutralny zgodnymi z typem C oraz pojedynczym bolcem uziemiającym umieszczonym w jednakowej odległości od tychże. Tutaj raczej nie powinno być żadnych tajemnic - każdy z nas widział takie gniazdko nie raz i nie dwa. Podłączając kabel zasilający do takiego gniazdka, warto jednak zwrócić uwagę na trzy rzeczy. Po pierwsze - wtyczka powinna również mieć odpowiedni otwór na bolec uziemiający. Życie niestety potrafi zaskoczyć, a producenci elektroniki audio - szczególnie ci, dla których listwy i kondycjonery są tylko swego rodzaju dodatkiem - potrafią zamontować na kablu wtyczkę bez takiego otworu. Tutaj właśnie pojawia się drugie pojęcie, z którym można zetknąć się podczas poszukiwania listwy, kondycjonera lub kabla zasilającego - Schuko. Jest to rodzaj gniazdka elektrycznego, zwanego także gniazdkiem typu F, w którym zamiast bolca mamy dwie sprężynujące blaszki połączone z przewodem uziemienia ochronnego. To z kolei przenosi nas do trzeciego tematu - polaryzacji. W gniazdkach Schuko możemy bowiem swobodnie obrócić wtyczkę o 180 stopni, zmieniając tym samym polaryzację przewodu zasilającego (zamieniając miejscami bolec fazowy i neutralny). Może to mieć pewien wpływ na pracę naszego sprzętu i efekt końcowy czyli jakość brzmienia. Niektóre urządzenia są nawet wyposażone w układy umożliwiające odwrócenie polaryzacji za pomocą odpowiedniego przycisku, a są też takie, które zwyczajnie nie włączą się dopóki nie podłączymy kabla zasilającego w prawidłowy sposób.

C13/C14, C15/C16 i C17/C18

Jeżeli nasz sprzęt nie ma kabla zasilającego zamontowanego na stałe, na jego tylnym panelu powinniśmy znaleźć odpowiednie gniazdo, a w większości wysokiej klasy urządzeń hi-fi będzie to zapewne gniazdo C14 lub C16. Pasujące do nich wtyczki montowane na końcach kabli noszą oznaczenia odpowiednio C13 i C15. Potocznie nazywa się je złączami IEC, co jednak wymaga pewnego uściślenia, bo istnieje wiele innych rodzajów gniazd i wtyków IEC, od C1/C2 (stosowanych na przykład w elektrycznych maszynkach do golenia) po C23/C24 oraz specjalne złącza do dużych prądów. Ze względu na rodzaj urządzeń powszechnie kojarzonych z tego typu złączami, często nazywa się je także "komputerowymi" lub "kablami do czajnika". Cała gama gniazd i wtyczek zasilających została zdefiniowana w specyfikacji IEC 60320 przez Międzynarodową Komisję Elektrotechniczną czyli właśnie IEC (International Electrotechnical Commission). Złącza C13/C14 mają kształt ściętego na dwóch narożnikach prostokąta, z trzema otworami/blaszkami odpowiadającymi oczywiście trzem przewodom wewnątrz kabla - fazowemu, neutralnemu i ochronnemu. Złącza C15 i C16 są bardzo podobne, ale zostały zaprojektowane do pracy w wyższej temperaturze. Dla zestawu C15/C16 jest to 120 stopni Celsjusza, w przeciwieństwie do 70 stopni Celsjusza dla pary C13/C14. Jedyną wyraźną różnicą zewnętrzną jest niewielka wypukłość w wejściu C16 (w zasilanym urządzeniu) po przeciwnej stronie do uziemienia i odpowiadające jej wgłębienie we wtyczce C15 (na końcu kabla). Z tego względu montaż kabla zakończonego wtyczką C13 w gnieździe C16 jest niemożliwy, za to sytuacja odwrotna - już tak. C17 i C18 to natomiast wersja bez bolca/otworu uziemiającego. Warto zwrócić na to uwagę, bo montaż kabla z wtyczką C17 w gnieździe C14 lub C16 również się nie powiedzie. Gniazda IEC z dwoma bolcami najczęściej spotykane są w urządzeniach japońskich, ale nie tylko.

C5/C6 i C7/C8

To wtyczki i gniazda spotykane raczej w sprzęcie budżetowym, różnego rodzaju głośnikach bezprzewodowych, soundbarach, ale też miniwieżach, kompaktowych streamerach i wzmacniaczach, a także niektórych gramofonach. W urządzeniach pełnowymiarowych zdecydowanie mniej popularne. Złącze C5/C6 ze względu na swój kształt nazywane jest "koniczynką". Składa się z trzech okrągłych otworów lub bolców ułożonych w charakterystyczny kształt, który niektórym kojarzy się z głową Myszki Miki. Oprócz urządzeń hi-fi, złącze to można spotkać na przykład w zasilaczach do laptopów i przenośnych projektorów. Para C7/C8 nazywana jest z kolei "ósemką", czego chyba nie trzeba tłumaczyć - wystarczy spojrzeć na gniazdo lub wtyk tego typu i wszystko staje się jasne. Co ciekawe, złącza te występują w dwóch wersjach - spolaryzowanej i niespolaryzowanej. O ile w drugim przypadku całość jest idealnie symetryczna, tak w wersji spolaryzowanej jedna strona gniazda lub wtyku jest spłaszczona, co daje nam wyraźny sygnał jakie położenie wtyczki jest tym prawidłowym. W odróżnieniu od pary C5/C6, złącza C7 i C8 nie mają przewodu ochronnego.

C19/C20

W niektórych wzmacniaczach zintegrowanych, końcówkach mocy i innych urządzeniach o wyjątkowym apetycie na prąd zamiast wyżej wymienionych gniazd C6 lub C8 stosuje się złącza C20, do których pasują kable zasilające zakończone wtykami C19. Mają one kształt prostokąta z trzema wydłużonymi otworami lub stykami ułożonymi równolegle do dłuższej osi złącza na planie trójkąta. Połączenia tego typu stosuje się także do zasilania sprzętu komputerowego charakteryzującego się dużym poborem prądu - serwerów, UPS-ów, stacji roboczych, a także w panelach dystrybucji zasilania. Powód jest oczywiście bardzo prosty - dzięki większej powierzchnia styków złącze C19/C20 jest przystosowane do pracy z urządzeniami wymagającymi zasilania do 250 V przy obciążeniu do 16 A (w przeciwieństwie do "normalnych" gniazd i wtyków IEC o obciążalności 10 A). Warto zwrócić uwagę na to, że są to wartości dla zasilania "europejskiego". W USA takie same gniazda i wtyki mogą przenosić odpowiednio 20 (C19/C20) i 15 A (C7/C8) i dlatego też omawiane złącze jest przez niektórych nazywane "dwudziestoamperowym", co przy naszych parametrach prądu z sieci nie jest do końca trafione. Tak czy inaczej, obecność takiego gniazda w zasilanym urządzeniu może być jasnym sygnałem, że kolejny rachunek za energię elektryczną będzie trochę wyższy:-)

Bezpieczeństwo przede wszystkim

Bez względu na to czy jesteśmy dopiero na etapie szukania i wybierania wymarzonego sprzętu audio czy chcemy ulepszyć i rozbudować istniejący system hi-fi, warto pamiętać o bezpieczeństwie naszym, naszych bliskich i oczywiście łączonych urządzeń. Zgodnie z podstawowymi zasadami użytkowania takiej elektroniki, przed odłączaniem i podpinaniem kabli powinniśmy zawsze wyłączać całą wieżę. Ot, choćby nawet dla pewności, że nic złego się nie stanie. Aby niczego nie uszkodzić, warto zadbać o to, abyśmy podczas instalacji nowych przewodów mieli odrobinę wolnego miejsca, wiedzieli co robimy, a także nie podłączali niczego w pośpiechu, na ślepo i w dziwacznej, niekomfortowej pozycji. Nie należy robić niczego na siłę. Jeżeli wtyczka nie wchodzi w gniazdo, najlepiej założyć, że robimy coś nie tak i na chwilę przerwać całą operację. Być może mamy kabel z nieprawidłowymi końcówkami, a może w danym gnieździe są jeszcze fabryczne zaślepki, które najpierw trzeba usunąć? Jeżeli przewód nie wygina się tak, jak byśmy chcieli albo jest nienaturalnie naprężony, lepiej nie sprawdzać jego wytrzymałości. W najlepszym wypadku może się to skończyć wymianą jednego kabelka na nowy, a w najgorszym - uszkodzeniem sprzętu. W przypadku podłączania całego zestawu stereo, w pierwszej kolejności łączymy ze sobą poszczególne urządzenia, następnie podpinamy kolumny do wzmacniacza, a w ostatnim kroku podłączamy wszystkie przewody zasilające. Warto także poświęcić kilka minut na lekturę instrukcji obsługi dołączonej do naszego sprzętu. Nie każdy producent oznacza gniazda tak samo, więc bezpieczniej jest upewnić się "co autor miał na myśli". To tylko chwila, ale nawet jeśli mamy już pewne doświadczenie w tych sprawach, lepiej sprawdzić wszystko choćby i kilka razy, niż jeździć z nowym sprzętem do serwisu.

Zdjęcia: Materiały producentów

• « poprz.
• nast. »